S engleskog prevela: M. Evtov

Rijeke su Zemljine vene: prenose vodu i hranjive sastojke potrebne svim ekosistemima planete, uključujući i ljudski život. U Aziji neke od najvećih svjetskih rijeka teku s najviših planinskih lanaca, preko prostranih naplavnih nizina, sve do okeana. Ove rijeke poput vena povezuju planinske stijene sa sedimentom na dnu okeana i cijelim putem udahnjuju život u sve na šta naiđu. Iako su za opstanak života neophodne mnoge hranjive tvari, jedan od elemenata koji rijeke prenose u vodi ključ je života i budućnosti naše planete: ugljik.

Dr. Edward Tipper s univerziteta Cambridge radi na najvećim azijskim rijekama da bi utvrdio kako se ugljik prenosi, i kamo.

„Veliki riječni sistemi tropskih regija poput Južne Azije žarišta su vremenskih nepogoda zbog monsunske klime i visokih planinskih lanaca, pa su stoga i zone u kojima se velike količine ugljen-dioksida iz atmosfere i kontinenata prenose u okeane. Novija istraživanja pokazuju da prenos nije tako jednostavan kao što se ranije mislilo, a višestruki konkurentski procesi zapravo bi mogli osloboditi ugljen-dioksid natrag u atmosferu“, kaže Tipper.

Tipper i njegove kolege istražuju taj prenos u azijskim rijekama prikupljajući uzorke iz najvećih, uključujući Ganges, Salween, Irrawaddy i Mekong.

„Rijeka Mekong na vrhuncu protoka svake sekunde transportuje onoliko ugljika koliko se oslobodi tokom 10.000 km duge vožnje u porodičnom automobilu prosječne veličine. Razumjeti proces prenosa ugljika od najvećeg je značaja za razumijevanje buduće klime.“

Rijeke i klimatske promjene

Ugljik je posvuda i razumijevanje načina na koji se kreće, emituje ili pohranjuje u Zemljin sistem, samo je po sebi složena nauka. Ugljik počinje svoje nizvodno putovanje kad prirodno kisela kiša (koja sadrži otopljeni ugljen-dioksid iz atmosfere) rastvori minerale u stijenama. Ovo neutralizuje kiselinu i u vodi pretvara ugljen-dioksid u bikarbonat koji teče našim rijekama. Bikarbonat u vodi može ostati hiljadama godina – zapravo se nalazi u svakoj boci mineralne vode, što možete vidjeti na naljepnici na poleđini boce, gdje se navode sastojci vode.

Ovaj proces hemijskog raspadanja stijena jedan je od glavnih načina uklanjanja ugljen-dioksida iz atmosfere tokom onoga što geonaučnici nazivaju dugim geološkim razdobljem. Rijeke prenose ugljik u okeane, gdje se ugljik milionima godina prirodno skladišti u dubokim morskim sedimentima. Da bismo ublažili uticaj ugljika na klimu, moramo znati koliko ugljika stiže do okeana, te shvatiti šta se s ugljikom događa u rijekama.

Različiti procesi utiču na to hoće li ugljik u rijekama i dalje teći nizvodno ili biti oslobođen u atmosferu. Tipper kaže da je tu kritična tačka prirodni sistem u ovim rijekama.

„Širom regije se na sve strane grade brane, što će uzrokovati dramatične promjene u načinu na koji voda i sediment putuju niz rijeku. To će pak snažno uticati na ljude koji žive nizvodno. Ovo nam je zadnja prilika da prikupimo podatke o ovim rijekama u manje-više prirodnom stanju, prije nego što ih ljudsko uplitanje potpuno promijeni.

Profesor Robert Hilton s univerziteta u Durhamu radi na boljem razumijevanju međudjelovanja prenosa ugljika i klimatskog sistema, a samim tim i načina na koji Zemljini površinski procesi ublažavaju (ili pojačavaju) klimatske promjene.

„Kroz ovakve istraživačke projekte možemo na primjeru rijeka bolje razumjeti kako ugljen-dioksid koji emitiraju ljudi kruži okolinom. Vrlo je važno utvrditi mogu li promjene klime i promjene u upravljanju rijekama dovesti do toga da rijeke počnu emitirati ugljen-dioksid, jer to bi dovelo do još jačeg zagrijavanja.“

Klima Zemlje se mijenja zbog velikih varijacija ugljikovog ciklusa koje izaziva povećanje emisija ugljen-dioksida od izgaranja fosilnih goriva. Svi znamo o unosu ugljen-dioksida koji biljke vrše fotosintezom, ali znamo li išta o rijekama u toj ulozi? Promjena hemije i toka rijeka može duboko uticati na način na koji rijeke prenose ugljik. Gdje god da smo, svi živimo nizvodno.

IZVOR: bbcEarth