S engleskog prevela: M. Evtov
 

Čile se zbog brzog ekonomskog rasta često predstavlja kao „uzor“ razvoja Latinske Amerike. Međutim, kako jasno pokazuje kriza izazvana koronavirusom, taj nas je ekonomski rast skupo koštao. Nakon decenija neoliberalne doktrine, bogatstvo je ostalo koncentrisano u rukama nekolicine, a milioni nemaju ni za osnovne potrebe. Tako su oni koji već žive u nesigurnosti prisiljeni da snose najveći teret krize. Mantra privatizacije diktirana logikom slobodnog tržišta omogućila je transnacionalnim kompanijama ogroman profit i stavila prirodne resurse pod kontrolu privatnika – a ne naroda. U zadnjih četrdeset godina ojačana je centralizacija državne vlasti i sužen prostor za demokratski angažman građana.

Čileansko stanovništvo nije te promjene dočekalo šuteći. Od 2011. godine zbivalo se nekoliko studentskih i društveno-ekoloških mobilizacija u znak protesta protiv neoliberalnog ekonomskog modela. Sveopšte mobilizacije širom zemlje septembra 2019. godine jedan su od novijih primjera, ali postoje i druge inicijative koje se ovom modelu suprotstavljaju ponovnim uspostavljanjem javnog prostora i vlasti. Jačanjem lokalnih samouprava koje preuzimaju javne službe i vraćaju ih pod javnu kontrolu, ove inicijative nude ohrabrujuće puteve izlaska iz neoliberalizma. Posebno snažan primjer je lokalna uprava Recolete, opštine gradskog područja Santiaga. Recoleta je u oblastima zdravstva, stambenog zbrinjavanja, komunalnih usluga i obrazovanja uspostavila nekoliko programa praktično baziranih na javnom vlasništvu. Fokusiramo se na Otvoreni univerzitet, iako ćemo spomenuti i druge projekte.

Recoleta i Otvoreni univerzitet

Recoleta je relativno mala opština ili zajednica s 157.851 stanovnika od kojih su mnogi migrantskog porijekla i vuku korijene iz drugih zemalja Južne Amerike ili s Kariba. Po studiji CASEN (2015.) o socioekonomskim karakteristikama Čilea, 13,86% stanovništva Recolete živi u siromaštvu – što je više no dvostruko veća stopa siromaštva od prosjeka čitavog područja Santiaga. Gradonačelnik Recolete je od 2012. godine Daniel Jadue, član Komunističke partije Čilea. Pobijedio je obećavši povrat javnog vlasništva kroz lokalni razvoj zasnovan na participaciji i odbacivanje tržišnih rješenja po kojima su javne usluge isključivo stvar poslovanja i profita. Glavni izazov bili su troškovi tih usluga: a troškovi su bili visoki zbog vrste ugovora koje je opština sklapala s privatnim kompanijama. Novo opštinsko vijeće je stoga nastojalo stvoriti nove javne službe u sektorima bitnim za opštinu. A tu svakako spada i obrazovanje.

U čileanskom obrazovnom sistemu privatni sektor ima vrlo značajnu ulogu. Čak 85% svih čileanskih studenata pohađa privatne visokoškolske ustanove, a (s obzirom na plate i troškove života) posebno su skupi postdiplomski studiji. Na primjer, studij psihologije na privatnom univerzitetu košta i do 8.400 (američkih) dolara, a studij medicine i do 11.000 američkih dolara godišnje. Ali i na javnim univerzitetima studenti plaćaju prilično visoke naknade. Ovo, naravno, ni slučajno ne potiče stvaranje dobro obaviještenog i obrazovanog stanovništva, a samim tim sprečava i demokratizaciju znanja u zemlji.

To je, dakle, kontekst u kojem je lokalna uprava otvorila Otvoreni univerzitet u Recoleti (Universidad Abierta de Recoleta/UAR), s ciljem poboljšanja pristupa obrazovanju i poticanja kritičkog, emancipovanog i aktivnog građanstva. UAR djeluje od proljetnog semestra 2019. godine; inspiracija za njegovo uspostavljanje bio je uspjeh Slobodnih univerziteta u Evropi i Latinskoj Americi. Opština je ovu inicijativu realizovala kroz partnerstva s nekoliko univerziteta i obrazovnih institucija u zemlji i inostranstvu (Univerzitet Čile, Univerzitet Santiago, UNESCO / UN-ova organizacija za obrazovanje, nauku i kulturu). Jedinstvenost UAR-a je u tome što je otvoren i besplatan za sve (uključujući i međunarodne studente) koji žele studirati na samom univerzitetu ili putem Interneta. Kao takav predstavlja radikalnu alternativu visoko privatizovanom i ekskluzivnom obrazovnom sistemu u ostatku Čilea. Danas UAR nudi 150 vrsta studija u nekoliko disciplina, a ima 3.300 studenata.

Model Recoleta i šire

Recoleta je uspostavljanjem UAR-a pokazala da su joj najvažniji ljudi i njihove potrebe. Univerzitet, međutim, nije jedini razlog što inspiraciju trebamo tražiti u ovoj opštini Santiaga. Model javnog vlasništva koji razvija Recoleta obuhvata i inicijative poput „Narodne agencije za promet nekretninama Recolete“ – projekta kojim lokalna vlast osigurava ulaganje u svima pristupačne stambene objekte, te nove zadruge za usluge čišćenja koja radnicima osigurava pristojan dohodak i sva radnička prava. Agencija je već počela izgradnju stambenog kompleksa s 38 stanova za porodice s niskim prihodima, a predviđena je izgradnja još 90 stanova.

Recoleta je usto prva opština koja je (još 2015. godine) osnovala takozvanu „narodnu apoteku“ koja nudi jeftine lijekove stanovnicima opštine koji koriste javni zdravstveni sistem. U Čileu lijekove prodaju uglavnom privatne apoteke, a cijene lijekova nisu regulisane, pa su mahom vrlo visoke. „Narodne apoteke“ nude lijekove po nižoj cijeni jer ih naveliko kupuju od države (kao direktnog dobavljača medicinskih proizvoda). Tako se pristup odgovarajućim zdravstvenim uslugama osigurava i onima s najnižim primanjima – i inače najteže pogođenim zdravstvenim krizama poput pandemije koronavirusa. Model „narodne apoteke“ preuzele su i druge lokalne samouprave širom Čilea, što – uz uspjeh UAR-a – jasno ukazuje na strateški značaj lokalnih uprava u prevladavanju neoliberalizma. Recoleta neupitno predstavlja dobar primjer borbe za promjenu postojećeg poretka i socijalnu i ekološku pravdu. Pogotovo sad – dok se ogromna većina stanovništva Čilea suočava s negativnim posljedicama koje je neoliberalizam ostavio u njihovim životima i u cijeloj državi.

Članak je dio serijala Javno vlasništvo u doba koronavirusa (ourEconomy i TNI/Transnational Institute).

IZVOR: OpenDemocracy

Objavljeno: 21/04/2020.