ŠUME: Ne samo skladišta ugljen-dioksida za korporacije

Piše: 

Constance McDermott, Eric Kumeh Mensah i Mark Hirons
Šume su velika skladišta ili ponori ugljen-dioksida – upijaju ga više nego što ispuštaju u atmosferu. Globalno šume svake godine upiju gotovo sve od onih dvije milijarde tona ugljen-dioksida, koliko ga trenutno nestaje iz atmosfere. Za ugljen-dioksid uskladišten u živim šumama kompanije ovih dana mogu kupiti „karbonske kredite“ kojima nadoknađuju vlastite emisije stakleničkih plinova. Međunarodni finansijeri procjenjuju da bi Afrika do 2050. godine mogla godišnje prodavati 1,5 biliona dolara karbonskih kredita, uglavnom iz svojih šuma. Međunarodna unija organizacija za istraživanje šuma naručila je izvještaj o globalnom upravljanju šumama, a autori izvještaja otkrivaju da je kupovina i prodaja šumskog ugljika kao robe opasna ako ima prioritet u odnosu na druge ekološke i društvene koristi od šuma. To bi čak moglo naštetiti okolišu i dovesti do raseljavanja ljudi koji zavise od tih šuma.

 

S engleskog prevela: M. Evtov

 

Šta je skladište ugljen-dioksida - ponor ugljika?

Sva živa bića sadrže ugljik, a kad iz atmosfere upijaju više ugljen-dioksida nego što ga oslobađaju, smatraju se skladištima ugljen-dioksida. Kao takva skladišta ili ponori služe mnogi ekosistemi, ali šume su iz klimatske perspektive posebno važne zbog ogromne biomase (drvo, granje i lišće na šumskom tlu).

Ugljen-dioksid koji drveće apsorbuje sekvestriran je (pohranjen) u stablima, lišću ili iglicama i korijenju. Kad se šume sijeku ili spaljuju, taj ugljen-dioksid se oslobađa u atmosferu i šume postaju izvor emisija ugljen-dioksida. Kao skladišta ugljen-dioksida mogu se očuvati očuvanjem živih stabala, a mogu se i stvoriti i poboljšati – sadnjom ili prirodnom regeneracijom drveća.

 

U čemu je problem ako se šuma smatra isključivo skladištem ugljen-dioksida?

Šume podržavaju i regulišu protok tla, vode i hranljivih materija i obezbjeđuju staništa za većinu svjetskih vrsta koje žive na kopnu. Ljudima obezbjeđuju hranu, gorivo, vlakna, lijekove i druge proizvode.

Od šuma zavise kulturni opstanak i dobrobit mnogih zajednica. Procjenjuje se da samo u Africi 245 miliona ljudi živi u krugu od pet kilometara od šuma, a mnogima od njih opstanak direktno zavisi od šuma.

Naše istraživanje pokazuje da se šumama sve više upravlja kao skladištima ugljen-dioksida, a ugljik koji šume skladište tretira se kao roba na međunarodnom tržištu. Karbonska tržišta omogućuju kompanijama i vladama da plaćajući za šume koje smanjuju emisije stakleničkih plinova steknu karbonske kredite, što im je jeftinije nego da smanje vlastite emisije. Ovo spada u tzv. klimatizaciju šuma.
Upravljanje šumama isključivo kao karbonskim skladištima može dovesti do „zelenog grabeža“ utoliko što se nepošumljeno zemljište – kao livade koje zajednice koriste za poljoprivredu i druge aktivnosti – oduzima od zajednica da bi ga bogate kompanije ili vlade pošumile radi skladištenja ugljen-dioksida.

Naročito dostupnim i jeftinim odredištem za milion hektara obnovljenih šuma i plantaža drveća smatra se podsaharska Afrika.

Ovo je posebno opasno za zajednice koji zavise od šuma i zemljišta na koja nemaju vlasnička prava. Takvim zajednicama se ograničava ili zabranjuje čak i ulazak u šumu. Istraživanjem je utvrđeno da se pri takvim planovima za pošumljavanje zajednicama koje zavise od šuma rijetko daju ovlaštenja da realizuju vlastite prioritete, što može izazvati lokalne sukobe i oslabiti lokalnu demokratiju.

Uzmimo primjer šume Mai-Ndombe koja uzdržava oko 100.000 duša u 23 sela Demokratske Republike Kongo (DRK). Aktivnosti u sklopu globalnog mehanizma za smanjenje emisija uzrokovanih krčenjem i degradacijom šuma (eng. REDD+) ovdje su usmjerene na promjenu prakse od šuma zavisnih lokalnih zajednica koje stabla sijeku za potrebe izrade predmeta i gradnje domova ili za ogrjev. Tim zajednicama je naloženo da prekinu i s tradicionalnim metodama uzgoja (privremeno krčenje dijelova šume radi uzgoja prehrambenih usjeva, bez trajnog krčenja).

Međutim, zemljište u Mai-Ndombeu, kao i u drugim šumama DRK-a, već je dodijeljeno kompanijama koje drveće sijeku uglavnom radi izvoza ili rudarenja i, sve više, za sekvestraciju ugljen-dioksida u šumama. Velike kompanije i dalje iz šuma crpe ogromnu ekonomsku korist iz koje su lokalne zajednice potpuno isključene.

Drugi primjer je program REDD+ u Gani, čija vlada nastoji smanjiti krčenje šuma i povećati karbonske zalihe u šumama plaćajući poljoprivrednicima i lokalnim zajednicama da u šumskim područjima ne sade kakaovac i da na farmama kakaovca uzgajaju stabla širokih krošnji.

Lokalni doprinos opštoj dobrobiti vrlo je važan. Ovdje se, međutim, od poljoprivrednika traži da sade ili čuvaju drveće nauštrb svojih prihoda od prodaje kakaovca.

Ganski uzgajivači kakaovca dobiju manje od 7,5% vrijednosti čokolada koje se prodaju na međunarodnim tržištima, a zbog klimatskih promjena sve češće trpe propadanje usjeva i nesigurnost hrane. A nemaju zakonska prava na autohtono drveće koje se na njihovim farmama kakaovca prirodno obnavlja.

To što se REDD+ fokusira na usmjeravanje velikih količina novca u šume kao spremišta ugljen-dioksida moglo bi značiti da mnogi poljoprivrednici gube pristup zemljištu za uzgoj hrane i zadovoljavanje drugih životnih potreba – osim ako se taj fokus ne uravnoteži velikim ulaganjima za rješavanje ključnih izazova s ​​kojima se poljoprivrednici suočavaju.

 

Potencijalna rješenja?

Šume mogu apsorbovati velike količine ugljen-dioksida a pritom i dalje služiti lokalnim zajednicama.

Neophodno je ostvariti pristup šumama usmjeren na ljude, što znači lokalnim zajednicama osigurati prava na njihovu zemlju i šumske resurse, te šumama upravljati u skladu s onim što najbolje odgovara lokalnom kontekstu, a ne prilagođavajući ih međunarodnom tržištu.

Neophodno je uvažiti značaj tradicionalnih struktura upravljanja u zajednici i lokalnih običaja u upravljanju zemljištem i rješavanju sukoba. Brojne tradicionalne prakse već hiljadama godina upravljaju šumama na održiv način. Izazov je u tome da se ovi alternativni pristupi cijene i podržavaju.

IZVOR: Conversation

Objavljeno: 03/06/2024.

Objavljeno na RIJEČ i DJELO: 

02/07/2024