Čekajući vakcinu protiv koronavirusa mogle bi umrijeti još desetine hiljada ljudi. Ali neki naučnici smatraju da vakcinu možda već imamo. Iznenađujuće novo istraživanje u jednoj pod-oblasti imunologije sugeriše da nas žive vakcine koje već decenijama koristimo možda štite i od koronavirusa. Po tim ljekarima, ove vakcine ublažavaju, pa možda i potpuno otklanjaju simptome zaraze koronom.

Da bi se utvrdilo da li živa vakcina protiv tuberkuloze – Bacillus Calmette-Guérin /BCG [kod nas poznata kao be-se-že, op.ur. ] – koja je u upotrebi već 99 godina, zaista umanjuje probleme izazvane koronom, više je od 25 univerziteta i kliničkih centara otpočelo klinička testiranja, prvenstveno na zdravstvenim radnicima. A druga grupa naučnika, mala ali odabrana, prikuplja finansijska sredstva da testira zaštitne efekte 60 godina stare žive vakcine protiv dječje paralize (OPV).

Kontroverzna ideja, ali ne bez osnove

To da nas od koronavirusa možda štite stare vakcine, napravljene za borbu protiv bitno drugačijih patogena, gotovo se protivi zdravom razumu. Ideja je kontroverzna i utoliko što dovodi u pitanje dogmu o načinu djelovanja vakcina. Ali se zadnjih godina u nauci mijenja shvatanje urođenog imuniteta. Sve više istraživanja sugeriše da žive vakcine, koje se prave od živih ali umrtvljenih patogena (za razliku od inaktivnih vakcina za koje se koriste mrtvi patogeni), pružaju široku zaštitu protiv infekcija na način koji niko nije predvidio. „Ne možemo biti sigurni u ishod, ali mislim da ove vakcine imaju nekog efekta”, kaže Jeffrey Cirillo, mikrobiolog i imunolog na Univerzitetu Texas A&M koji vodi jedno od testiranja vakcine be-se-že, „pitanje je samo koliko je taj efekat značajan.”

Naučnici upozoravaju da ove vakcine neće biti čudotvorni lijek za sve boljke. Moguće da će ublažiti simptome, ali ih najvjerovatnije neće sasvim otkloniti – a ako se i ispostavi da djeluju zaštitno, to će vjerovatno trajati samo nekoliko godina. „Ali to bi bar bio prvi korak ka premošćivanju perioda do otkrića specifične vakcine”, vjeruje doktor Mihai Netea, imunolog na Univerzitetu Radboud u Nizozemskoj, vođa drugog projekta testiranja.

Rani pokazatelji

Prve indicije da žive vakcine pružaju širu zaštitu pojavljuju se još prije gotovo sto godina, ali tad se nije znalo kud bi s tim saznanjima. Ubrzo nakon što se krenulo s vakcinom be-se-že, 1927. godine, Carl Naslund iz Švedskog društva za borbu protiv tuberkuloze zapaža da je kod djece cijepljene živom vakcinom protiv tuberkuloze čak i vjerovatnoća smrti od nekih drugih oboljenja triput manja nego kod nevakcinisane djece. „U iskušenju smo da nižu stopu smrtnosti djece cijepljene be-se-že-om objasnimo idejom da ta vakcina generiše i nespecifični imunitet”, piše Naslund već 1932. godine.

Klinička ispitivanja obavljena u SAD-u i Velikoj Britaniji 1940ih i 1950ih utvrđuju da be-se-že u prosjeku za 25% smanjuje smrtnost od drugih oboljenja, mimo tuberkuloze. A 1950ih i ruski istraživači, uključujući Marinu Vorošilovu s moskovske Akademije medicinskih nauka, zapažaju da oni cijepljeni živom vakcinom protiv dječje paralize rjeđe obolijevaju od sezonske gripe i drugih respiratornih infekcija nego oni koji nisu cijepljeni tom vakcinom. Da bi podrobnije ispitali ove misteriozne efekte, Vorošilova i grupa naučnika provode kliničko testiranje na 320.000 Rusa i utvrđuju da je kod vakcinisasnih „učestalost sezonske gripe manja za 75%”, kaže Konstantin Čumakov, sin Marine Vorošilove, pomoćnik direktora Ureda za istraživanja i provjeru vakcina Američke agencije za hranu i lijekove.

I novije studije rezultiraju sličnim nalazima. Svjetska zdravstvena organizacija 2016. godine naručuje analizu koja obuhvata 68 naučnih radova na osnovu kojih tim istraživača zaključuje da be-se-že i druge žive vakcine „smanjuju ukupnu stopu smrtnosti u mjeri koja nadmašuje očekivane efekte zaštite od specifičnih oboljenja.”

Kondicioni trening imuniteta

Svjetska zdravstvena organizacije je dugo bila skeptična spram tih „nespecifičnih efekata”, dijelom i zato što su se istraživanja o njima svodila na opservacijske studije koje ne utvrđuju uzročno-posljedične veze. Ali skoriji izvještaj ove organizacije – koji obuhvata i nalaze kliničkih ispitivanja – opisuje ove efekte kao „vjerovatne i česte”. Doktor Stanley Plotkin, profesor emeritus univerziteta Pensilvanija, imunolog ključan u razvoju vakcine protiv rubeole, ne učestvuje u tekućim istraživanjima, ali se slaže s ovim nalazima: „Uticaj vakcina na imunitet sigurno jest širi od zaštite od specifičnog patogena”.

Peter Aaby, danski antropolog koji već 40 godina u Gvineji-Bisau (Zapadna Afrika) istražuje nespecifične efekte vakcina, a čije su nalaze dosad kritikovali kao nevjerovatne, nada se da će ova klinička testiranja biti prekretnica za istraživanja na ovom polju: „Ovo je trenutak za pamćenje – u smislu da se sve ovo konačno shvata ozbiljno.”

Na mogućnost nespecifičnog efekta vakcina gleda se s visoka donekle i zato što su naučnici dugo vjerovali da vakcine stimulišu isključivo specifični adaptivni imunitet. Vakcina protiv dječje paralize npr. formira vojsku antitijela koja prepoznaje taj konkretni patogen i napada ga prije nego se raširi, ali se ne može boriti protiv infekcija izazvanih drugim patogenima. Prema ovom tumačenju, vakcine protiv dječje paralize ne umanjuju rizike u vezi s drugim virusima, npr. koronavirusom.

Ali su tokom zadnje decenije imunolozi otkrili da žive vakcine stimulišu i urođeni imunitet, koji nije specifičan, ali znatno brže reaguje. Otkrili su da žive vakcine treniraju urođeni imunitet za borbu protiv raznih vrsta patogena. Doktor Netea i njegove kolege su u istraživanju (2018.) jednu grupu volontera cijepili vakcinom be-se-že, a u drugoj koristili placebo, a potom obje grupe zarazili neškodljivim tipom virusa žute groznice. Oni koji su primili be-se-že bolje su se izborili sa žutom groznicom. Ovo istraživanje pokazuje da žive vakcine treniraju imunitet pokrećući promjene u matičnim ćelijama. Vakcine, između ostalog, iniciraju male oznake koje ćelije pokreću na aktiviranje gena koji učestvuju u zaštiti organizma protiv višestrukih patogena.

[...]

Rezultati za nekoliko mjeseci

Neki naučnici izražavaju zabrinutost da će vakcine povećati rizik od „citokinskih oluja” – smrtonosnih upalnih reakcija koje su kod nekih pacijenta zapažene nekoliko sedmica nakon što su zaraženi koronavirusom. Doktor Netea i saradnici kažu da to imaju na umu, ali ne predviđaju probleme. Prije svega zato što će vakcinisati samo zdrave, a ne zaražene osobe.

Be-se-že bi mogla pojačati inicijalnu imunološku reakciju i smanjiti količinu virusa u tijelu tako da do upalnih reakcija ni ne dođe. Infekcija bi, dakle, „u startu bila slabija”, objašnjava dr. Moshe Arditi, direktor Istraživačkog centra za zaraze i imunološke bolesti pri Medicinskom centru Cedars-Sinai u Los Angelesu, gdje se vrše testiranja na jednoj grupi ispitanika.

Naučne spoznaje su tek u povoju. Nekoliko objavljenih naučnih radova – koji još čekaju proces stručne recenzije – govore u prilog tvrdnji da vakcina be-se-že pruža zaštitu od koronavirusa. Ti radovi, na primjer, navode da su stope smrtnosti niže u zemljama gdje se djeca redovno cijepe ovom vakcinom. Ali su radovi možda pristrasni a podaci podložni i drugačijim tumačenjima: teško je utvrditi da li zaštitu pružaju vakcine ili nešto drugo.

Ove studije su „na samom dnu hijerarhije dokaza“, objašnjava Dr. Christine Stabell Benn koja prikuplja finansijska sredstva za ispitivanja vakcine be-se-že u Danskoj. Doktor Stabell Benn dodaje da se zaštitni efekti doze be-se-žea koju su današnji odrasli dobili kao djeca (prije nekoliko decenija) vjerovatno razlikuju od efekata vakcine koja se odraslima daje tokom epidemije.

„Na kraju krajeva, te odgovore možemo dobiti samo kliničkim ispitivanjima”, zaključuje Dr. Netea.

Srećom ćemo ih dobiti vrlo brzo. Prvi rezultati testiranja mogli bi biti dostupni već narednih mjeseci. Ako su citirani istraživači u pravu, stare vakcine bi nam mogle pomoći da dobijemo na vremenu i spasimo hiljade života do razvoja nove vakcine.

IZVOR: The New York Times

Objavljeno: 01/05/2020.